Những “chứng nhận quyền sở hữu” được in ấn đẹp mắt, có tọa độ cụ thể và thậm chí tích hợp mã blockchain đang trở thành món quà tặng độc đáo tại nhiều quốc gia.
Thế nhưng, đằng sau sự hào nhoáng ấy là những câu hỏi lớn về tính pháp lý, khả năng thực thi và tiềm năng thị trường.
Sự ra đời của “bất động sản vũ trụ”
Ý tưởng này xuất hiện từ đầu thập niên 1980, khi Dennis Hope (Mỹ) lợi dụng lỗ hổng của Hiệp ước Không gian Vũ trụ năm 1967 để tuyên bố mình là chủ sở hữu duy nhất của Mặt Trăng.
Hiệp ước này, được hơn 110 quốc gia ký kết, cấm quốc gia chiếm hữu thiên thể, nhưng không đề cập rõ đến cá nhân. Dựa vào đó, Hope gửi thông báo đến Liên Hợp Quốc và Nga, không nhận được phản đối, rồi thành lập Lunar Embassy để bán đất Mặt Trăng với giá vài chục – vài trăm USD mỗi mẫu (0,4 ha).
Theo ông Hope, đến nay đã có khoảng 6 triệu khách hàng từ hơn 180 quốc gia sở hữu “đất” trên Mặt Trăng, Sao Hỏa, Sao Kim và Sao Thủy, chủ yếu để làm quà lưu niệm hoặc thể hiện đam mê vũ trụ.
Trào lưu lan rộng cùng công nghệ mới
Nhiều công ty mới tham gia thị trường, cung cấp “sổ đỏ hành tinh” kèm bản đồ, huy hiệu, vé khởi hành giả tưởng, ảnh minh họa. Một số kết hợp NFT để cá nhân hóa và khẳng định “độc quyền” trên blockchain.
Bối cảnh thị trường tài sản ảo (metaverse, NFT) phát triển khiến một số nhà đầu tư coi đây là “đặt cược sớm” cho kỷ nguyên con người định cư ngoài Trái Đất. Đặc biệt, các vị trí chiến lược như cực Nam Mặt Trăng hay thung lũng Valles Marineris trên Sao Hỏa được xem là “đất vàng” tiềm năng.
Sự tiến bộ của SpaceX, Blue Origin và các doanh nghiệp khai phá không gian đang thúc đẩy câu hỏi: nếu một công ty xây được cơ sở hạ tầng trên Mặt Trăng, họ có quyền sở hữu hay không?
Thực tế pháp lý: Tất cả chỉ mang tính biểu tượng
Các chuyên gia luật không gian như Joanne Gabrynowicz và Frans von der Dunk khẳng định:
• Không có cơ chế quốc tế công nhận quyền sở hữu ngoài Trái Đất.
• Không tổ chức nào có thẩm quyền giải quyết tranh chấp bất động sản vũ trụ.
Vì thế, mọi “chứng nhận quyền sử dụng” chỉ mang tính lưu niệm như “mua sao đặt tên”, không kèm quyền lợi pháp lý hay nghĩa vụ khai thác.
Tìm kiếm khung pháp lý mới
Trước xu thế mở rộng hoạt động không gian, nhiều ý tưởng được đề xuất:
• Cấp phép sử dụng có thời hạn cho các khu vực ngoài Trái Đất.
• Quỹ quốc tế quản lý tài nguyên không gian.
• Quy trình đăng ký khai thác giống Liên minh Viễn thông quốc tế (ITU) phân bổ tần số vệ tinh.
Hiệp ước Mặt Trăng năm 1979 từng đặt ra nguyên tắc “di sản chung của nhân loại”, nhưng không được các cường quốc không gian lớn tham gia, nên gần như vô hiệu.
Một nghiên cứu năm 2015 đề xuất mô hình “quyền sử dụng đầu tiên có giới hạn” — ai đến trước, phát triển trước thì được quyền khai thác — tương tự thời kỳ mở rộng lãnh thổ Bắc Mỹ.
Kết luận
“Bất động sản vũ trụ” hiện tại không mang giá trị pháp lý và chủ yếu là sản phẩm mang tính biểu tượng. Tuy nhiên, nó phản ánh khát vọng khám phá của con người và có thể trở thành chủ đề pháp lý – kinh tế nóng bỏng khi việc định cư ngoài Trái Đất trở nên khả thi trong tương lai.
Phương Nam (t/h)
