Xu hướng tất yếu trong thời đại số hóa
Chuyển đổi số trong giáo dục được hiểu là việc áp dụng công nghệ số vào toàn bộ quá trình quản lý, dạy và học, từ lớp học truyền thống đến lớp học ảo, từ sổ điểm giấy sang học bạ điện tử, từ sách giáo khoa in sang học liệu số. Trong những năm gần đây, đặc biệt sau đại dịch COVID-19, Việt Nam đã chứng kiến bước chuyển mình mạnh mẽ trong lĩnh vực giáo dục nhờ công nghệ.
Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, đến cuối năm 2023, hơn 90% các cơ sở giáo dục trên cả nước đã có kết nối Internet, gần 80% giáo viên đã được tập huấn về công nghệ thông tin và kỹ năng số. Bên cạnh đó, hơn 9 triệu học sinh và giáo viên đã được định danh số trong cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục, mở đường cho việc triển khai học bạ điện tử, tuyển sinh trực tuyến, và các nền tảng dạy học online.
Lớp học thông minh tại một trường chuyên ở Hà Nội, nơi giáo viên và học sinh tương tác qua thiết bị số, phản ánh rõ bước tiến trong ứng dụng công nghệ vào giảng dạy và học tập
Không chỉ dừng lại ở hạ tầng kết nối, nhiều địa phương như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng... đã triển khai lớp học thông minh, tích hợp bảng tương tác, hệ thống âm thanh hình ảnh hiện đại và nền tảng quản lý học tập LMS (Learning Management System). Năm 2024, Bộ GD&ĐT phối hợp cùng các tổ chức như STEAM for Vietnam, Google và Microsoft, tổ chức hơn 200 lớp đào tạo AI, lập trình và ứng dụng dữ liệu cho học sinh và giáo viên trên toàn quốc.
Những cơ hội và thách thức từ công nghệ
Trước hết, chuyển đổi số giúp mở rộng cơ hội học tập cho học sinh, đặc biệt ở các vùng sâu, vùng xa. Nhờ công nghệ, học sinh vùng cao có thể tiếp cận cùng lúc với các bài giảng chất lượng cao, tham gia các khóa học từ xa, hay dự các lớp học trực tuyến với sự hướng dẫn của giáo viên đầu ngành. Điều này góp phần thu hẹp khoảng cách giáo dục giữa các vùng miền.
Thứ hai, giáo viên có điều kiện tiếp cận kho học liệu phong phú, từ đó đổi mới phương pháp giảng dạy. Với các công cụ hỗ trợ như Canva, Kahoot, Google Classroom, giáo viên dễ dàng thiết kế bài giảng hấp dẫn, tổ chức kiểm tra đánh giá linh hoạt, tăng cường tính tương tác và phát huy năng lực cá nhân của học sinh. Việc áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) giúp giáo viên phân tích dữ liệu học tập, nắm bắt nhanh tiến độ của từng em để có điều chỉnh phù hợp.
Thứ ba, hệ thống học bạ điện tử, tuyển sinh online, quản lý thời khóa biểu và điểm số trên phần mềm giúp giảm tải công việc hành chính cho giáo viên, đồng thời tăng tính minh bạch, giảm thiểu sai sót và nâng cao hiệu quả quản lý nhà trường.
Không chỉ vậy, học sinh trong môi trường số được rèn luyện tư duy công nghệ, kỹ năng làm việc online, khai thác và xử lý thông tin, những năng lực cần thiết cho công dân số trong tương lai.
Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích rõ ràng, chuyển đổi số trong giáo dục cũng đối mặt với không ít rào cản. Trước hết là sự chênh lệch lớn về điều kiện tiếp cận thiết bị và kết nối mạng giữa các vùng miền. Theo báo cáo của UNESCO và Bộ GD&ĐT (2023), chỉ khoảng 18% học sinh thuộc hộ nghèo có thể học trực tuyến tại nhà so với 95% học sinh ở nhóm giàu. Nhiều trường vùng sâu, vùng xa vẫn thiếu máy tính, thiết bị trình chiếu và đường truyền Internet ổn định.
Không kém phần quan trọng là hạn chế về kỹ năng số của một bộ phận giáo viên, nhất là giáo viên lớn tuổi hoặc chưa từng tiếp cận công nghệ hiện đại. Việc tiếp cận, sử dụng thành thạo các phần mềm quản lý học tập, thiết kế bài giảng số, tổ chức kiểm tra online… vẫn là thử thách đối với nhiều người. Dù Bộ GD&ĐT đã tổ chức hơn 50.000 lượt tập huấn trong năm 2023, nhưng chất lượng và hiệu quả vẫn chưa đồng đều giữa các địa phương.
Ngoài ra, chất lượng học liệu số cũng là một vấn đề đáng lưu tâm. Nhiều học liệu được số hóa chỉ mang tính chuyển đổi hình thức mà thiếu sự đầu tư về nội dung, thiếu tính tương tác và hấp dẫn. Việc học online nếu không có sự giám sát cũng dễ dẫn đến tình trạng học sinh mất tập trung, lệ thuộc vào công nghệ, thụ động trong tư duy và thiếu kỹ năng xã hội.
Đặc biệt, vấn đề bảo mật thông tin và an toàn dữ liệu khi sử dụng các nền tảng trực tuyến cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về xây dựng hành lang pháp lý chặt chẽ, hướng dẫn cụ thể cho các trường học trong việc quản lý dữ liệu cá nhân của học sinh, giáo viên.
Buổi chia sẻ mô hình “Open School” của Khan Academy Vietnam, minh họa rõ nét việc giáo viên tiếp cận học liệu số mở và xu hướng học trực tuyến trong giáo dục Việt Nam
Một số mô hình điển hình và giải pháp đề xuất
Thực tế đã cho thấy một số địa phương, trường học triển khai chuyển đổi số hiệu quả. Trường THPT chuyên Bắc Giang (cũ) là một ví dụ tiêu biểu khi triển khai hệ thống học bạ điện tử và lớp học thông minh từ năm 2022. Kết quả, tỷ lệ học sinh đạt điểm cao trong kỳ thi THPT quốc gia tăng đáng kể, đồng thời giáo viên giảm được 30% thời gian làm sổ sách.
Tại TP.HCM, chương trình “Giáo dục thông minh” được triển khai từ năm học 2023–2024 đã giúp hơn 1.000 trường học ứng dụng đồng bộ các nền tảng học tập trực tuyến, quản lý lớp học và hỗ trợ tư vấn tâm lý học đường online cho học sinh.
Để tiến xa hơn trong hành trình số hóa giáo dục, cần có những giải pháp đồng bộ. Một là, tăng cường đầu tư hạ tầng thiết bị và kết nối Internet, đặc biệt cho các vùng khó khăn. Hai là, đẩy mạnh tập huấn kỹ năng số cho giáo viên và học sinh, đi kèm chính sách khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp dạy học.
Ba là, xây dựng kho học liệu số chất lượng, cập nhật liên tục, đa dạng hình thức và phù hợp với từng cấp học. Bốn là, ban hành các quy định rõ ràng về bảo mật dữ liệu, an toàn thông tin, đồng thời tổ chức truyền thông nâng cao nhận thức cho phụ huynh, học sinh.
Cuối cùng, cần có chính sách hỗ trợ học sinh yếu thế, như cấp thiết bị học tập, miễn phí Internet, tạo điều kiện học tập bình đẳng cho mọi đối tượng.
Chuyển đổi số trong giáo dục đang mở ra một chân trời mới, nơi công nghệ không chỉ là công cụ mà còn là động lực phát triển. Đối với giáo viên và học sinh, đây là cơ hội để đổi mới, để học hỏi và để khẳng định vai trò trong một nền giáo dục hiện đại, linh hoạt và hội nhập. Tuy nhiên, để chuyển đổi số không trở thành “hố sâu” ngăn cách giữa các nhóm đối tượng, thì cần sự chung tay của toàn xã hội – từ ngành giáo dục, chính quyền địa phương, doanh nghiệp công nghệ, đến từng phụ huynh và người học. Chỉ khi ấy, giáo dục số mới thực sự trở thành nền tảng vững chắc đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên tri thức toàn cầu, không ai bị bỏ lại phía sau.
Thạch Trung Thiên (T/h).
